WASHINGTON, DC – Het Rusland van Vladimir Poetin lijkt steeds meer op de verkalkte en stagnerende Sovjet-Unie uit het tijdperk van Leonid Brezjnev. Maar op één terrein blijft het regime van Poetin een innovator: dat van de corruptie. In dit achttiende jaar van de heerschappij van Poetin heeft een nieuwe vorm van handjeklap-kapitalisme vaste voet onder de grond gekregen.
Het afgelopen decennium heeft Poetin toegezien op een grote renationalisatie van de Russische economie. De staatssector groeide van 35% van het bbp in 2005 naar 70% in 2015. Het lijkt erop dat, in Lenins woorden, de staat de controle weer in handen heeft gekregen over de sleutelsectoren van de economie.
En toch heeft het er de schijn van dat staatsbedrijven als de energiegiganten Gazprom en Rosneft als moderne bedrijven opereren. Zij hebben immers regels en beleid over ondernemingsbestuur, toezichthouders en managementlagen, en jaarlijkse aandeelhoudersvergaderingen. Ze ondergaan onafhankelijke internationale controles van hun boekhouding, publiceren jaarcijfers en houden er raden met onafhankelijke commissarissen op na.
Maar schijn kan bedriegen. De regels en het beleid van grote staatsbedrijven zijn louter formaliteiten. Deze bedrijven worden niet eens écht door de staat bestuurd. In plaats daarvan zijn ze in handen van een kleine groep handlangers – voormalige KGB-officieren, ministers en hoge functionarissen in de regering van de president – die optreden als de persoonlijke vertegenwoordigers van Poetin.
Het systeem heeft de eigenschappen van het oude feodale model zoals dat door Richard Pipes werd beschreven in zijn klassieker Russia under the Old Regime: het biedt een maximum aan vrijheid aan de heerser, die taken aan zijn feodale heren uitbesteedt. In feite hebben de staatsbedrijven van Rusland publiek bezit getransformeerd in een nieuw model van tsaristisch eigendom.
Internationale beleggers zijn aan boord gestapt. Zij kopen Russische aandelen, maar louter vanwege de aanzienlijke dividendrendementen – niet vanwege de aandeelhoudersinvloed. Het is dus geen verrassing dat de marktwaarde van Gazprom is ingestort van een piek van $369 mrd in mei 2008 naar zo'n $55 mrd vandaag de dag.
Access every new PS commentary, our entire On Point suite of subscriber-exclusive content – including Longer Reads, Insider Interviews, Big Picture/Big Question, and Say More – and the full PS archive.
Subscribe Now
De activiteiten van de zogenaamde staatsondernemingen (“state corporations”) zijn vooral problematisch. Wettelijk zijn deze ondernemingen, waartoe Vnesheconombank (VEB) en Russian Technologies (Rostec) behoren, onafhankelijke niet-gouvernementele organisaties. Maar zij zijn tot stand gekomen via donaties van staatsfondsen of staatseigendom: toen zes van zulke ondernemingen in 2007 werden opgericht, werd zo'n $80 mrd aan bezittingen en $36 mrd aan nieuwe staatsfondsen aan hen overgedragen. Hierdoor zijn ze onder rechtstreekse controle van Poetin gekomen.
Staatskapitalisme wordt doorgaans in verband gebracht met door de overheid bepaalde strategieën voor investeringen en technologische ontwikkeling. En Ruslands staatsondernemingen zijn inderdaad zogenaamd gericht op het bevorderen van het openbaar belang of het creëren van publieke goederen. In werkelijkheid doen hun managers echter wat ze willen, zoals het begunstigen van hun vriendjes via het plaatsen van bestellingen, of de verkoop van bezittingen tegen prijzen die onder de marktwaarde liggen.
Loyale topmanagers van de grote Russische staatsbedrijven kunnen lang aan het bewind zijn, ongeacht de vraag of zij voldoen aan de gebruikelijke normen van efficiency, winst of innovatie. Geen CEO heeft meer waarde vernietigd dan Gazproms Alexei Miller, en toch staat hij al zestien jaar aan het roer en is hij nog steeds niet weg. In 2013 bedroeg Millers officiële salaris $25 mln. Vandaag de dag is het onmogelijk vast te stellen wat hij verdient, omdat de beloning van staatsfunctionarissen niet langer wordt bekendgemaakt.
In ruil voor hun extravagante salarissen en indrukwekkende feodale privileges, moeten Poetins leenmannen zijn belangen dienen – vooral als zich geopolitieke kwesties voordoen die het overleven van het regime bedreigen. Gazprom heeft bijvoorbeeld gehoorzaam de gasleveranties aan recalcitrante buurlanden gestaakt toen het Kremlin deze wilde straffen, tegen hoge kosten voor het bedrijf zelf, terwijl de leveranties in Rusland zelf steevast worden voortgezet, ongeacht of er wordt betaald of niet. Rosneft heeft miljarden geleend aan Venezuela’s staatsoliebedrijf – met de Amerikaanse raffinaderij Citgo, die in Venezolaanse handen is, als onderpand – in een duidelijke poging de belabberde economische situatie van het land te misbruiken om toegang te verkrijgen tot zijn olievelden.
De Russische economie staat er uiteraard ook niet al te best voor. Toch lijkt het systeem van Poetin in staat om zelfs de verdwijning van de olie-inkomsten te overleven. Poetin heeft de “systemische liberalen” in zijn regering de vrije hand gegeven om harde begrotingsbeperkingen op te leggen, zelfs aan de grote staatsbedrijven. Rosneft werd bijvoorbeeld gedwongen zijn meest waardevernietigende beleggingen, zoals die in de petrochemie, vaarwel te zeggen. Als gevolg daarvan zal de financiële stabiliteit waarschijnlijk overeind blijven. Hoe dan ook zullen de Russische olie-inkomsten substantieel blijven zolang de olieprijs rond de $50 per vat blijft schommelen.
Niettemin wordt het systeem geconfronteerd met nieuwe uitdagingen – om te beginnen met nepotisme. Het handjeklap-kapitalisme van Rusland heeft een kleine klasse van ongelooflijk rijke individuen voortgebracht, waarvan de kinderen tegen hun dertigste topposities bij de overheid of staatsbedrijven gaan bekleden. Het zal geen verbazing wekken dat dit tot wrok leidt onder ambitieuze en bekwame jonge mensen die niet tot de “happy few” behoren.
Petr Fradkov, de zoon van de voormalige premier Mikhail Fradkov, werd bijvoorbeeld op zijn 29e eerste vice-voorzitter van VEB. Sergei Ivanov, de zoon van Poetins vroegere stafchef met diezelfde naam, werd op zijn 25e eerste vice-voorzitter van Gazprombank (en op zijn 36e president van Alrosa, Ruslands staatsbedrijf in de diamantindustrie). De zoon van Rosneft-CEO Igor Sechin, Ivan, werd op zijn 25e onderdirecteur van een Rosneft-divisie.
Het nieuwe handjeklap-kapitalisme van Rusland lijkt een doelbewuste poging om het succes van Ruslands oude feodale systeem na te bootsen – een systeem dat het immers eeuwenlang heeft volgehouden. Maar de tijden zijn veranderd, evenals de inkomens en opleidingsniveaus, en er is veel meer sprake van blootstelling aan ideeën van buiten. In de huidige wereld vormt een dergelijk systeem een serieuze bedreiging voor de sociale en politieke stabiliteit van Rusland.
Toen oppositieleider Alexei Navalny een documentaire maakte over de veronderstelde corruptie van premier Dmitri Medvedev, hebben daar ruim twintig miljoen mensen naar gekeken. Vorige maand gingen tienduizenden mensen in negentig Russische steden de straat op om tegen de corruptie te betogen. De basis van Poetins neo-feodale regime lijkt wankel, ook al moeten de bevingen het paleis nog bereiken.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
The dollar's strength, particularly against major Asian currencies, has triggered a wave of skittishness in financial markets. Can anything be done to stem the greenback's rise, and even if something can be done, should it?
asks whether anything can or should be done about the greenback's strength, especially against Asian currencies.
While the ongoing pro-Palestinian student protests have many superficial similarities to the student uprisings of the late 1960s, only the latter envisioned a new political movement to ameliorate the ills of their time. The current protesters' goals are far more modest, which makes them all the more tragic.
sees the pro-Palestinian student demonstrations as a signal of a much deeper, widespread malaise.
WASHINGTON, DC – Het Rusland van Vladimir Poetin lijkt steeds meer op de verkalkte en stagnerende Sovjet-Unie uit het tijdperk van Leonid Brezjnev. Maar op één terrein blijft het regime van Poetin een innovator: dat van de corruptie. In dit achttiende jaar van de heerschappij van Poetin heeft een nieuwe vorm van handjeklap-kapitalisme vaste voet onder de grond gekregen.
Het afgelopen decennium heeft Poetin toegezien op een grote renationalisatie van de Russische economie. De staatssector groeide van 35% van het bbp in 2005 naar 70% in 2015. Het lijkt erop dat, in Lenins woorden, de staat de controle weer in handen heeft gekregen over de sleutelsectoren van de economie.
En toch heeft het er de schijn van dat staatsbedrijven als de energiegiganten Gazprom en Rosneft als moderne bedrijven opereren. Zij hebben immers regels en beleid over ondernemingsbestuur, toezichthouders en managementlagen, en jaarlijkse aandeelhoudersvergaderingen. Ze ondergaan onafhankelijke internationale controles van hun boekhouding, publiceren jaarcijfers en houden er raden met onafhankelijke commissarissen op na.
Maar schijn kan bedriegen. De regels en het beleid van grote staatsbedrijven zijn louter formaliteiten. Deze bedrijven worden niet eens écht door de staat bestuurd. In plaats daarvan zijn ze in handen van een kleine groep handlangers – voormalige KGB-officieren, ministers en hoge functionarissen in de regering van de president – die optreden als de persoonlijke vertegenwoordigers van Poetin.
Het systeem heeft de eigenschappen van het oude feodale model zoals dat door Richard Pipes werd beschreven in zijn klassieker Russia under the Old Regime: het biedt een maximum aan vrijheid aan de heerser, die taken aan zijn feodale heren uitbesteedt. In feite hebben de staatsbedrijven van Rusland publiek bezit getransformeerd in een nieuw model van tsaristisch eigendom.
Internationale beleggers zijn aan boord gestapt. Zij kopen Russische aandelen, maar louter vanwege de aanzienlijke dividendrendementen – niet vanwege de aandeelhoudersinvloed. Het is dus geen verrassing dat de marktwaarde van Gazprom is ingestort van een piek van $369 mrd in mei 2008 naar zo'n $55 mrd vandaag de dag.
Subscribe to PS Digital
Access every new PS commentary, our entire On Point suite of subscriber-exclusive content – including Longer Reads, Insider Interviews, Big Picture/Big Question, and Say More – and the full PS archive.
Subscribe Now
De activiteiten van de zogenaamde staatsondernemingen (“state corporations”) zijn vooral problematisch. Wettelijk zijn deze ondernemingen, waartoe Vnesheconombank (VEB) en Russian Technologies (Rostec) behoren, onafhankelijke niet-gouvernementele organisaties. Maar zij zijn tot stand gekomen via donaties van staatsfondsen of staatseigendom: toen zes van zulke ondernemingen in 2007 werden opgericht, werd zo'n $80 mrd aan bezittingen en $36 mrd aan nieuwe staatsfondsen aan hen overgedragen. Hierdoor zijn ze onder rechtstreekse controle van Poetin gekomen.
Staatskapitalisme wordt doorgaans in verband gebracht met door de overheid bepaalde strategieën voor investeringen en technologische ontwikkeling. En Ruslands staatsondernemingen zijn inderdaad zogenaamd gericht op het bevorderen van het openbaar belang of het creëren van publieke goederen. In werkelijkheid doen hun managers echter wat ze willen, zoals het begunstigen van hun vriendjes via het plaatsen van bestellingen, of de verkoop van bezittingen tegen prijzen die onder de marktwaarde liggen.
Loyale topmanagers van de grote Russische staatsbedrijven kunnen lang aan het bewind zijn, ongeacht de vraag of zij voldoen aan de gebruikelijke normen van efficiency, winst of innovatie. Geen CEO heeft meer waarde vernietigd dan Gazproms Alexei Miller, en toch staat hij al zestien jaar aan het roer en is hij nog steeds niet weg. In 2013 bedroeg Millers officiële salaris $25 mln. Vandaag de dag is het onmogelijk vast te stellen wat hij verdient, omdat de beloning van staatsfunctionarissen niet langer wordt bekendgemaakt.
In ruil voor hun extravagante salarissen en indrukwekkende feodale privileges, moeten Poetins leenmannen zijn belangen dienen – vooral als zich geopolitieke kwesties voordoen die het overleven van het regime bedreigen. Gazprom heeft bijvoorbeeld gehoorzaam de gasleveranties aan recalcitrante buurlanden gestaakt toen het Kremlin deze wilde straffen, tegen hoge kosten voor het bedrijf zelf, terwijl de leveranties in Rusland zelf steevast worden voortgezet, ongeacht of er wordt betaald of niet. Rosneft heeft miljarden geleend aan Venezuela’s staatsoliebedrijf – met de Amerikaanse raffinaderij Citgo, die in Venezolaanse handen is, als onderpand – in een duidelijke poging de belabberde economische situatie van het land te misbruiken om toegang te verkrijgen tot zijn olievelden.
De Russische economie staat er uiteraard ook niet al te best voor. Toch lijkt het systeem van Poetin in staat om zelfs de verdwijning van de olie-inkomsten te overleven. Poetin heeft de “systemische liberalen” in zijn regering de vrije hand gegeven om harde begrotingsbeperkingen op te leggen, zelfs aan de grote staatsbedrijven. Rosneft werd bijvoorbeeld gedwongen zijn meest waardevernietigende beleggingen, zoals die in de petrochemie, vaarwel te zeggen. Als gevolg daarvan zal de financiële stabiliteit waarschijnlijk overeind blijven. Hoe dan ook zullen de Russische olie-inkomsten substantieel blijven zolang de olieprijs rond de $50 per vat blijft schommelen.
Niettemin wordt het systeem geconfronteerd met nieuwe uitdagingen – om te beginnen met nepotisme. Het handjeklap-kapitalisme van Rusland heeft een kleine klasse van ongelooflijk rijke individuen voortgebracht, waarvan de kinderen tegen hun dertigste topposities bij de overheid of staatsbedrijven gaan bekleden. Het zal geen verbazing wekken dat dit tot wrok leidt onder ambitieuze en bekwame jonge mensen die niet tot de “happy few” behoren.
Petr Fradkov, de zoon van de voormalige premier Mikhail Fradkov, werd bijvoorbeeld op zijn 29e eerste vice-voorzitter van VEB. Sergei Ivanov, de zoon van Poetins vroegere stafchef met diezelfde naam, werd op zijn 25e eerste vice-voorzitter van Gazprombank (en op zijn 36e president van Alrosa, Ruslands staatsbedrijf in de diamantindustrie). De zoon van Rosneft-CEO Igor Sechin, Ivan, werd op zijn 25e onderdirecteur van een Rosneft-divisie.
Het nieuwe handjeklap-kapitalisme van Rusland lijkt een doelbewuste poging om het succes van Ruslands oude feodale systeem na te bootsen – een systeem dat het immers eeuwenlang heeft volgehouden. Maar de tijden zijn veranderd, evenals de inkomens en opleidingsniveaus, en er is veel meer sprake van blootstelling aan ideeën van buiten. In de huidige wereld vormt een dergelijk systeem een serieuze bedreiging voor de sociale en politieke stabiliteit van Rusland.
Toen oppositieleider Alexei Navalny een documentaire maakte over de veronderstelde corruptie van premier Dmitri Medvedev, hebben daar ruim twintig miljoen mensen naar gekeken. Vorige maand gingen tienduizenden mensen in negentig Russische steden de straat op om tegen de corruptie te betogen. De basis van Poetins neo-feodale regime lijkt wankel, ook al moeten de bevingen het paleis nog bereiken.
Vertaling: Menno Grootveld